توللی و حوادث فارس

 

 

 

فریدون توللی فرزند جلال خان، به  سال1298( در شیراز به دنیا آمد.)

دورۀ ابتدایی را در دبستان نمازی و متوسطه را در دبیرستان سلطانی (ملاصدرای امروزى)‌گذرانیدکه ریاست ان را شادروان بهاءالدین حسامزاده پازارگاد به عهده داشت وی جوانی پرشور، حساس، شاعر، روزنامه نگار و سخت علاقه مند به امور تربیتی بود.

برای شکوفاکردن استعداد دانش آموزان انجمنهای فوق برنامه به پا می ساخت و خود آنها را رهبری می کرد. یکی از این انجمنها، انجمن ادب و سخنرانی بود که هفته ای یکبار با تشکیل جلسۀ عمومی دبیران و دانش آموزان در آن به شعرخوانی و سخنرانی و مناظره می پرداختند.

پس از انتقال پازارگاد به ریاست دبیرستان شاپور (ابوذر امروز) شادروان محمدجواد تربتی جای او را گرفت. او که خطیب و نویسنده و شاعر شوریده  دلی بود در ادامۀ آن انجمن سخت می کوشید و روزهای پنجشنبه پس از پایان کلاس در سالن کوچک دبیرستان جلسه عمومی سخنرانی و شعرخوانی را تشکیل میداد. اغلب مهدی حمیدی دبیر ادبیات آن دبیرستان و فریدون توللی، جعفر ابطحی، رسولپرویزی، محمد باهری، مهدی پرهام و سادات شریفی در آن به شعرخوانی و ایراد خطابه و مناظره میپرداختند. وجود پازارگاد، حمیدی و تربتی در شکوفایی طبع فریدون و قدرت قلمی و سخنوری همدوره های او اثر فراوان داشته اند.

فریدون پس از پایان دوره دبیرستان در رشته ادبی برای ادامۀ تحصیل به تهران رفت و در دانشکده ادبیات در رشته باستانشناسی مشغول تحصیل شد. پس از اخذ لیسانس در سال 1320  به شیراز بازگشت و در اداره فرهنگ فارس (آموزش و پرورش) در امور باستانشناسی، به کار اشتغال ورزید.

وقایع سوم شهریور1320 و اشغال ایران از سوی متفقین، اوضاع کشور و منجمله فارس را آشفته کرد. حکومت مطلقه بیست ساله پایان یافت، قدرت حکومت مرکزی یکباره فرو ریخت، قلمها و زبانها آزاد شد، روزنامه های تعطیل شدۀ سابق شیراز مانند استخر، بهار ایران، جهان نما، تجدید حیات کردند و روزنامه های تازه مانند پارس (به جای عصر آزادی) و فروردین آغاز بهانتشار نمودند.

روزنامه فروردین به صاحب امتیازی شادروان عبدالله عفیفی از رجال آزادیخواه و سردبیری

جعفر ابطحی آغاز به نشر کرد. توللی قطعاتی به نام التفاصیل به سبک مرزبان نامه در پیرامون مسائل اجتماعی و سیاسی در لباس طنز در آن می نوشت. در اثر انتشار این قطعات" فروردین" به زودی جای خود را در جامعه باز کرد و مورد توجه مردم قرار گرفت. در آن زمان دولت تصمیم به چاپ و نشر اسکناس گرفت. فریدون قطعه «اسکناس»، را در آن روزنامه انتشار داد و در اثر آن "فروردین" توقیف شد. پس از چندی فروردین دوباره منتشر شد ولی در 17 آذر که همه روزنامه ها از طرف دولت توقیف شدند، فروردین هم توقیف شد و دیگر انتشار نیافت.

از جمله وقایع پس از شهریور 1320در فارس، بازگشت فرزندان صولت الدوله رئیس ایل قشقایی به فیروزآباد است. آنان سالها در تهران به حال تبعید به سر میبردند. پس از بازگشت به فارس به سرعت به جمع آ وری اسلحه و نفر پرداختند و با بعضی نمایندگان مجلس و رجال سیاسی و نظامی تهران ارتباط پیدا کردند تا با پشتیبانی آنها بتوانند مقاصد خود را از پیش ببرند. از جمله ارتباط آنان با حبیبالله نوبخت نماینده مجلس بود. شادروان نوبخت با نطقهای آتشینً خود توانسته بود جلب توجه مردم را بنماید. او با اشغال ایران از سوی نیروی متفقین شدیدامخالفت وعلنًا ازتسلیح عشایر

فارس پشتیبانی میکرد. گروهی از جوانان و افسران برای مقابله با قوای اشغالگر، در تهران و اصفهان جمعیتی به نام «نهضت مقاومت ایرانی» تشکیل دادند و از کسانی که تمایل به پیروزی آلمان و کمک گرفتن از آن دولت برای دفع متفقین داشتند دعوت به همکاری میکردند. این جمعیت دو مرکز فعال داشت: یکی در تهران به رهبری نوبخت و دیگری در اصفهان به رهبری سرتیپ فضل الله زاهدی. آن روزها نیروی آلمان با سرعت شگفت آوری در جبهه های روسیه و افریقا پیشرفت میکردو تبلیغات جاسوسان آلمانی در ایران بیداد میکرد و عدۀ زیادی را به سوی آلمان متمایل کرده بود. نوبًخت کنسول آلمان در تبریز به نام شولتر ـ هولتوس را که از جاسوسان زبردست بود شخصا نهانی به ایل قشقایی برد و او را به عنوان مشاور نظامی به سران آن ایل معرفی کرد. چندی بعد هم چهار نفر از افسران اس.اس نازی با هواپیما در منطقۀ بویراحمدی وارد شدند و مأموریت آنها، خرابکاری در طرق و شوارع و راهها و شورانیدن ایلات جنوب برعلیه حکومت مرکزی و نیروی انگلیسها بود.

عفیفی در تیرماه1322 روزنامۀ سروش را به صاحب امتیازی خود، به جای فروردین انتشار

داد. فریدون که از ابتدا با تسلیح عشایر مخالف بود و تجدید حکومت خانخانی را مغایر با امنیت و مصالح مملکت میدانست مرتب در سروش به روش سران ایل حمله میکرد ـ در قطعه «بایر» اشاره به وجود آلمانیها در ایل کرده، میگوید:

تو بر آن سری تا یکی کارگاه چو «بایر» در این دشت دایر شود مخور غم، که جایی که جرمن شناخت بسی برنیاید که بایر شود

نوبخت چون در تهران تحت تعقیب مأموران انگلیس بود به ایل پناه برد. با آمدن او به فارسجمعیت نهضت مقاومت ایرانی تحت پوشش نام «حزب کبود» تشکیل شد. حزب کبود در شیراز دست به تبلیغ و گرفتن عضو زد ولی همین که مایر جاسوس معروف آلمانی لو رفت و اسامی طرفداران آلمان و جمعیت مقاومت ایرانی به دست انگلیسیها افتاد، نوبخت و تیمسار زاهدی و عده زیادی دستگیر و به سلطان آباد برده شدند، حزب کبود هم در شیراز از هم پاشید. سفارت انگلیس به دولت فشار میآورد که آلمانیهای مقیم در ایل قشقایی را باید تسلیم نمایند. چندین بار کنسول آن دولت در شیراز به نام میجر جکسن به ایل رفت و درخواست استرداد آنان را نمود ولی سران قشقایی از تسلیم ایشان خودداری کردند. دولت تصمیم به سرکوبی عشایر فارس گرفت. از این رو ابراهیم قوام الملک را که سابقه خصومت خانوادگی با قشقاییها داشت و مورد اعتماد انگلیسها نیز بود، به استانداری فارس منصوب کرد. قوام ایل یاصری را که جزء ابوابجمعی اش بود، مسلح کرد و همراه یک ستون نظامی با تجهیزات کامل به سوی فیروزآباد فرستاد، ولی آنان در منطقه موک سر راه شیراز و فیروزآباد شکست یافته، عقب نشستند. ستون نظامی دیگری از راه جهرم به سوی قلعه پریان فرستاده شد. این ستون در قلعه حصاری شدند ولی شکست خورده قلعه به دست قشقاییها افتاد و شهر جهرم مورد تهدید قرار گرفت. ستون نظامی مجهزتر دیگری از اصفهان به سوی سمیرم فرستاده شد که با دادن تلفات سنگین شکست خورد و شادروان سرهنگ شقاقی فرمانده ستون در این جنگ کشته شد.

در این جنگ قشقاییها با بویر احمدیها متحداً شرکت داشتند. شکست آلمان در جبهه های روسیه و افریقا و نرسیدن اسلحه از سوی آن دولت به عشایر فارس و فشار شدید سفارت انگلیس، قشقاییها را وادار کرد که آلمانی را به دولت تحویل دهند به شرطی که حفظ جان آنان تضمین گردد.

 روزنامۀ دیگری به نام «اوقیانوس»، به صاحب امتیازی ابوتراب بصیری و مدیریت مهدی حمیدی شاعر نامدار منتشر شد. توللی از آنجا که روزگاری شاگرد حمیدی بود صمیمانه با آن روزنامه همکاری کرد حتی یک آگهی به زبان عامیانه در آن بدین شرح انتشار است: «اعلون نمره )ـ چون لوطیگری و پروپاقرصی روزنومه اوقیانوس از همه بیشتر و به 295

مجاز (مزاج) مخلص سازگارتره از این به بعد شر و ورهای چاکرتون را در روزنومه اوقیانوس بخونید. صاحب التفاصیل فریدون توللی پنجشنبه ( اسفند ).

توللی قطعات التفاصیل را در ستونی به نام فرائدالادب به قلم صاحب التفاصیل چاپ میکرد و سرمقاله ها و بعضی مقالات جدی هم در آن روزنامه با امضا یا بی امضا مینوشت.

در همین سال توللی دامنه مبارزات قلمی خود را به روزنامه های تهران هم کشید و مرتب قطعاتی از التفاصیل برای خورشید ایران به صاحب امتیازی و مدیریت پازارگاد، میفرستاد که در ستونی به نام: «لطائف التحف» به چاپ میرسید.

در اواخر سال 1322 انتخابات دوره پانزدهم آغاز میشد و در روزنامه ها معرکه انتخابات گرم میگشت. در21 بهمن1322جمعیتی در شیراز تشکیل شد به نام: «جمعیت آزادگان فارس». سران این جمعیت عبارت بودند از: فریدون توللی، مهدی حمیدی، جعفر ابطحی، رسول پرویزی، مهدی پرهام، محمد باهری، من هم در آن جمعیت عضویت یافتم ـ این جمعیت، بهاءالدین پازارگاد را کاندیدای نمایندگی مجلس کردند و سه ماه تمام با تمام قوا در سروش و اوقیانوس شیراز و خورشید ایران چاپ تهران برای او تبلیغ و مبارزه میکردند. با این که در شیراز در اثر این تبلیغات و مبارزات بیسابقه درخشان فرهنگی پازارگاد آراء قابل توجهی به دست آورد، ولی آراء حومه موجب شد که پازارگاد انتخاب نشود و تا مدتها توللی و پازارگاد دربارۀ وکلای انتخاب شده و شیوه انتخابات فارس در روزنامه های خود، به افشاگری میپرداختند. در اثر همین افشاگریها طبق حکمی به امضای امیرنصرت خواجه نوری معاون استانداری فارس، توللی، رسول پرویزی و محمد باهری به بستک لار که جای بد آب و هوایی است، تبعید شدند. ولی فریدون به تهران گریخت و قطعه «خواجه» در التفاصیل یادبود آن روزگار است.

سال1323 برای فارس سالی سیاه و پرحادثه بود، جنگ و برادرکشی سمیرم و موک، کمیآذوقه، شیوع بیماریهای حصبه و تیفوس، تشکیل جمعیتها و احزاب و تشتت افکار، مبارزه شدید روزنامه ها با هم، ناامنی راهها و شهرها، مردم را به هراس افکنده بود به خصوص هر روز عده زیادی در اثر ابتًلای به حصبه و تیفوس میمردند، روزی نبود که خبر لخت کردن مسافران در راهها و احیانا کشته شدن عده ای از مسافران به گوش مردم نرسد. در همین سال است که توللی با سه تن از دوستان در نزدیکی ستاد لشکر، یک کیلومتری شهر توسط دو دزد مسلح ابیوردی لخت میشوند. قطعه حرامیان ابیورد در التفاصیل مربوط به همین حادثه است. در "سروش " هم تحت عنوان محاکمه دزدان ابیوردی مقاله ای استوار دارد که طی آن قطعهای به صورت قصه دراین باره گفته که هنوز هم به یاد مردم باقی مانده است. احزاب و جمعیتهای تازه ای در سال23 در شیراز تشکیل شد بدین شرح:

1- ـ کمیتۀ دموکرات فارس مرکب از رجال باقیمانده از صدر مشروطیت که حیات تازه

سیاسی خود را در مهر 23 اعلام کرد. چون تشکیل دهندگان آن از معمرین بودند جوانان رغبتی  عضویت آن پیدا نکردند و کمیته توسعه نیافت.