(بدون عنوان)

دکتر منصوررستگار فسایی

علی اصغر حکمت

شیرازی و تأسیس دانشگاه تهران و مؤسسات فرهنگی دیگر *

بناى دانشگاه تهران از کار هاى مهمّ و بزرگ فرهنگى و از یادگار هاى جاودانه حکمت است.

 در اواخر دوران سلطنت ناصر الدین‏شاه قاجار، در حدود سال 1300 قمرى، جلال الدوله پسر ظل‏السلطان، در شمال غربى تهران باغ بسیار وسیعى احداث کرد که به "جلالیه" موسوم گردید که در سال 1312 شمسى، بخشى از آن به دانشگاه تهران اختصاص یافت، در سال 1312 حکمت کفیل وزارت معارف بود، در یکى از جلسات هیأت دولت که با حضور رضاشاه تشکیل شده بود "سخن از آبادى تهران و عظمت ابنیه و عمارات و قصور زیباى جدید در میان مردم به میان آمد و فروغى نخست‏وزیر و وزیران کابینه‏اش به ستایش از این اقدامات پرداختند ولى حکمت به نوعى دیگر سخن گفت و اظهار داشت در آبادى و عظمت پایتخت البته شکى نیست ولى نقصى که دارد این است که این شهر هنوز دانشگاه ندارد و حیف است که این شهر از این جهت از همه بلاد بزرگ عالم، عقب‏تر باشد، رضاشاه گفت "بسیار خوب آن‏را بسازید" و متعاقب این جلسه حکمت مأمور شد، تا ساختمان دانشگاه تهران را بسازد. او باغ جلالیه را براى بناى دانشگاه تهران انتخاب کرد، باغ جلالیه 200,000 متر مربع مساحت داشت و زمین آن، به قرار مترى 4/5 ریال و جمعا به مبلغ 10,000 تومان خریدارى شد و موسیو آندره گدار، مهندس وزارت معارف و رئیس کل باستان‏شناسى و موزه ایران باستان که فارغ‏التحصیل مدرسه عالى صنایع ظریفه پاریس بود، نقشه ساختمان دانشگاه را کشید، ابتدا در اطراف آن زمین نرده‏کشى شد و در روز سوم تیرماه سال 1313 ساختمان دانشگاه و ساختمان تالار تشریح دانشکده پزشکى، با حضور فروغى و شوراى دانشگاه و حکمت کفیل معارف شروع شد و ساختمان سالن تشریح و آمفى‏تئاتر آن در دى‏ماه 1313 به پایان رسید و در روز سه‏شنبه 15 بهمن‏ماه 1313 رضاشاه و صاحب‏منصبان کشورى و لشکرى از آن بازدید کردند و کلنگ ساختمان دانشگاه تهران در همین روز به زمین زده شد و لوحه یادگارى که در جعبه‏اى از سنگ مرمر قرار داشت، در محلّ پلکان جنوبى دانشکده پزشکى، در دل سنگ به ودیعه نهاده شد و کار ساختمان "دانشگاه" در جلالیه آغاز گشت و روز چهارم اسفند 1313، حکمت به پاداش کوششهایى که در پیشرفت فرهنگ کرده بود از کفالت به وزارت فرهنگ ارتقا یافت."

 عرصه این زمین 201180 متر مربع و مساحت بنا هاى آن شامل شش دانشکده و کتابخانه مرکزى و باشگاه دانشگاه 119580 متر مربع بود، اعتبار ساختمان این بنا، در بودجه کشور 250,000 تومان پیش‏بینى شده بود و کار ساختمان دانشکده پزشکى، دندان‏پزشکى و داروسازى در روز سوم خرداد 1314 شمسى آغاز شد و در روز 24 اسفندماه 1316 به اتمام رسید در سال 1314 اعتبار ساختمانهاى وزارت معارف، من‏جمله دانشگاه تهران به یک میلیون تومان افزایش یافت و به همّت حکمت، کار ساختمان دانشکده هاى حقوق و فنّى هم آغاز شد، اما حکمت در تیرماه 1317 از وزارت معارف برکنار شد و در روز افتتاح این دو ساختمان که زاده همّت و کوشش او بود، حضور نداشت و بعدها ساختمان دانشکده هاى ادبیات و علوم و هنر هاى زیبا... بر ساختمانهاى زمان حکمت، افزوده گشت.

 در زمان وزارت حکمت، مطالعه در طرح‏ریزى تأسیس دانشگاه تهران به عهده کمیسیونى بود متشکل از مرحوم سیدنصراللّه تقوى، استاد بدیع‏الزمان فروزانفر، غلامحسین رهنما، على‏اکبر دهخدا، دکتر رضازاده شفق، دکتر لقمان الدوله ادهم و دکتر على‏اکبر سیاسى که شخص اخیرالذکر در حقیقت مسؤول و مباشر مستقیم سازمان دانشگاه در وزارت معارف بود، این کمیسیون زیر نظر حکمت در سال 1312 شروع به کار کرد و سازمان دانشگاه تهران را طرح‏ریزى و لایحه قانونى تأسیس دانشگاه تهران را آماده کرد که در اسفند 1312 به مجلس ارائه شد و در روز 8 خرداد 1313 از تصویب مجلس گذشت و به موجب آن به وزارت معارف اجازه داده شد که مؤسسه‏اى به نام "دانشگاه" براى تعلیم علوم و فنون، ادیان و فلسفه در تهران تأسیس نماید و متعاقبا شش دانشکده علوم معقول و منقول، علوم طبیعى و ریاضى، دانشکده ادبیات، و فلسفه و علوم تربیتى، دانشکدهطب، دانشکده حقوق و فنّى ایجاد شد که جز دانشکده معقول و منقول که در مدرسه عالى سپهسالار واقع بود، بقیه کلاسها در محوطه جلالیه قرار داشتند. ریاست دانشکده معقول و منقول با مرحوم سیدنصراللّه تقوى و ریاست دانشکده فنّى با دکتر محمّد حسابى بود. و به موجب قانون، وزیر معارف یعنى حکمت که خود دانشگاه تهران را تأسیس کرده بود، نخستین رئیس دانشگاه تهران هم بود و تا زمانى که وزارت معارف را بر عهده داشت، یعنى تا تیرماه 1317 این سمت را بر عهده داشت و پس از وى مرحوم مرآت، دکتر صدیق، تدین، مصطفى عدل و دکتر سیاسى به ریاست دانشگاه تهران رسیدند، مرحوم ملک‏الشعراء بهار ماده تاریخى در بناى دانشگاه تهران ساخت که بیتى از آن چنین بود:

 ساخت سدى گرد کشور از کمال معرفت‏

 وز خردمندى ز حکمت پایه و بنیاد کرد

 و مرحوم فروزانفر در منظومه شیوایى چنین سرود:

 تن است کشور و جانش معارف است بلى‏

 از این دقیقه دل شهریار بدآگاه‏

 ز فیض "حکمت"، شاهش قوى و تازه نمود

 چو جان کشور، پژمرده دید در هر راه‏

 2-9 افتتاح دانشکده فنّى‏

 تأسیس و افتتاح دانشکده فنّى از خدمات بزرگ حکمت است جشن افتتاح این دانشکده روز سه‏شنبه مهر سال 1313 در تالار نوساز دارالفنون، با حضور محمّدعلى فروغى رئیس‏الوزراء، جمعى از وزیران و گروهى از نمایندگان مجلس و فرهنگیان تشکیل شد و حکمت بدین مناسبت نطقى بلیغ ایراد کرد.

 3-9 تأسیس دانشکده معقول و منقول‏

 حکمت در سال 1313 دانشکده معقول و منقول را تأسیس کرد و محلّ آن‏را در مدرسه سپهسالار قرار داد و ریاست این دانشکده با مرحوم سیّدنصراللّه تقوى بود.

 *بر گرفته از کتاب "علی اصغر حکمت شیرازی "از منصوررستگار فسایی،تهران ، طرح نو